Legionella bescherming, desinfectie van de boiler:

Werkbladen / NEN 1006 / bouwbesluit:

• De temperatuur van het water in leidingdelen van drinkwater- en huishoudwaterinstallaties mag ten hoogste 25 °C bedragen (koud water).
• In collectieve- of utiliteit installaties moet de warmwatertemperatuur op de tappunten en op de retour van een circulatiesysteem minimaal 60°C zijn.
• In woningen geldt een functionele eis van 55°C op het tappunt (bouwbesluit) en bij gebruikvan circulatiesystemen minimaal 60°C op elk punt binnen de kring.
• In (meng)water met een temperatuur tussen 25 en 50 °C bestaat het risico op groei van bacteriën (waaronder Legionella). Om dit risico te beheersen kunnen mengwaterleidingen met een inhoud van meer dan 1 liter wekelijks thermisch worden gedesinfecteerd. Dit moet gebeuren volgens onderstaande stand tijd:
• 20 minuten op 60°C
• Of 10 minuten op 65°C
• Of 5 minuten op 70° C.

Nieuwe wetgeving; Minimale warmtapwatertemperatuur in een woning 60°C ?

Legionella  is een bacterie die de veteranenziekte of legionellagriep veroorzaakt. De ziekte kan ontstaan wanneer mensen de bacterie inademen, bijvoorbeeld in een douche of via een sproei-installatie.  De in Nederland bekendste uitbraak was die tijdens de Westfriese Flora in Bovenkarspel in 1999. 200 mensen werden tijdens deze epidemie ziek, 32 overleden aan de gevolgen van Legionella. Waarschijnlijk waren er echter meer doden, maar deze patiënten waren reeds begraven voordat de ziekte als zodanig herkend was. De besmetting bleek te zijn ontstaan in twee stands van de bijbehorende consumentenbeurs, waar bubbelbaden waren tentoongesteld.

Factoren voor de groei van legionella zijn:

Water
Het bovenstaande betekent dat de bacterie niet groeit in een droge omgeving.

Voeding
Diverse aminozuren en metalen zijn nodig als voedingsstof voor de bacterie. Deze zijn vaak in lage concentraties in water aanwezig en in resten van andere bacteriën.

Warmte
De bacterie heeft een optimale groeitemperatuur van ongeveer 37°C en sterft af bij temperaturen van boven de 55°C. Bij lage temperaturen kan de bacterie wel overleven maar niet vermenigvuldigen.

Zuurstof
De bacterie heeft zuurstof nodig om te groeien. In volledig stilstaande leidingdelen (waar de zuurstof is verbruikt) wordt dan ook weinig legionella aangetroffen. Veel vaker wordt legionella aangetroffen in systemen die sporadisch gebruikt worden (brandhaspels in warme ruimten bijvoorbeeld).

Vestigingsplaats
De bacterie gedijt goed in de zogenaamde biofilm in leidingen. Deze vormt ‘houvast’ voor de bacterie maar dient ook als voedingsbron.

Door de bovenstaande factoren te beheersen / controleren (de zogenaamde beheersmaatregelen) kan legionellagroei beperkt of voorkomen worden.

Een direct gestookte boiler, of indirect gestookte middels een cv-ketel, kunt u dus het best tot 65°C verwarmen en houden.

Daarnaast kunt u jaarlijks de boiler een keer laten spuien.  Omdat het onder in de boiler steeds relatief het koudst is, is de kans op verontreiniging daar het grootst.  Als de boiler onderaan een aftapkraan heeft kunt u daar een slang aanmaken en de boiler enkele minuten aftappen met de waterleiding druk er nog op.  Is er geen aftapper dan kan het installatie bedrijf eventueel druk zetten op de warmwater aansluiting en spuien via de koud water aansluiting.  Ook weinig gebruikte tappunten in het gebouw/woning kunt u even door laten spoelen.

Als de boiler wordt verwarmt door een warmtepomp (55 °C)

Volgens de richtlijnen van ISSO publicatie 30.5 en 55.1 dient wekelijks de boiler gedesinfecteerd te worden. 
Dat kan door één van deze 3 methode:

De gehele boiler inhoud  op 60 °C brengen en daar minstens 20 minuten op laten staan.
De gehele boiler inhoud op 65 °C brengen en daar minsten 10 minuten op laten staan.
De gehele boiler inhoud  op 70 °C brengen en daar minsten 5 minuten op laten staan.

Warmtepompen met koudemiddel R407C of  R410A halen deze temperaturen niet, de compressor brengt de boiler op de hoogst mogelijk haalbare temperatuur waarna  een elektrisch element het overneemt voor het laatste stukje temperatuur verhoging.

De warmwater temperatuur aan het tappunt moet (thans) in Nederland 55°C bedragen (NEN 1006) . (Als er een circulatieleiding is 60°C) 
 

Douche

U kunt veilig douchen als de temperatuur van het douchewater in uw warmwatertoestel afgesteld is op minimaal 55°C. Bij temperaturen boven de 55°C wordt de bacterie gedood.

Bent u langer dan een week niet thuis geweest? Laat dan het koude en warme water een minuut stromen. Het beste kunt u de douchekop onderdompelen in een emmer met water.

De legionellabacterie kan zich vermenigvuldigen in een warmwatertoestel met een voorraadvat, zoals elektrische boilers en bepaalde typen combiketels, waarin de temperatuur te laag is afgesteld. Een geiser heeft geen voorraadvat, zodat de bacterie geen kans krijgt zich te vermenigvuldigen.

Douches van zwembaden

Douchewater is vrijwel nooit gechloreerd. Douches vormen een risico als de watertemperatuur in het warmwatersysteem, dus vóór het mengen met koud water, lager is dan 60 °C. Dit is met name het geval bij douches met een drukknopsysteem.Daarnaast kunnen whirlpools en bubbelbaden in deze publieke gelegenheden een risico vormen. Het is belangrijk dat er voor deze baden een goed desinfectiesysteem bestaat volgens voorschrift van de fabrikant. Voor uw eigen veiligheid kunt u dit navragen bij de beheerder van sauna- of zwemgelegenheid.

Sauna

Sauna’s vormen een gering risico als de juiste voorzorgsmaatregelen zijn genomen. Deze maatregelen bestaan uit een goed werkende installatie en periodieke controles. U kunt bij de receptie van de sauna vragen naar de resultaten van deze controles.

Kampeerterreinen en hotels

Douches op kampeerterreinen vormen misschien een risico, maar in de praktijk is gebleken dat dit risico beperkt is. De sanitaire voorzieningen worden meestal al in gebruik genomen als de temperatuur nog betrekkelijk laag is, waardoor het water in de leidingen nog geen 25 °C bereikt en de legionellabacterie dus geen groeikansen heeft. Bij twijfel laat u eerst het water een tijdje lopen om de leidingen door te spoelen.

Op grotere campings kan het voorkomen dat pas tegen het hoogseizoen meer sanitairgebouwen worden geopend. Dan kan de watertemperatuur tot meer dan 25 °C opgelopen kan zijn. Voor boilers op campings in Frankrijk is een temperatuur van minimaal 60 °C verplicht. Vraag het vooral aan de campingeigenaar of -beheerder als u twijfelt.

Kranen

Ook kranen waarvan de leidingen bovengronds of bijna bovengronds liggen, kunnen een risico vormen. Door de buitentemperatuur kan het water daarin worden opgewarmd tot tussen de 25 en 55 °C, vooral als de kraan weinig wordt gebruikt. Dergelijke kranen kunnen een bron zijn van bacteriën waaronder legionella. Vooral als het water wordt gebruikt voor het douchen of sproeien.

Hotels

Hotels in Nederland moeten zorgdragen voor een veilig waterleidingsysteem. De VROM-Inspectie houdt hier samen met de drinkwaterbedrijven toezicht op.

Twijfelt u aan het watersysteem? Laat dan het koude en warme water twee minuten stromen. Het beste kunt u de douchekop onderdompelen in een emmer water of het sproeistuk eraf draaien. Is dit niet mogelijk? Hou dan de douchekop dicht bij het afvoerputje. Ventileer of verlaat voor de zekerheid de ruimte.

MEER OVER LEGIONELLA:   

(Bron: RVO / TNO / Milleu Centraal / TKI Urban Energy)  De familie der Legionellaceae, oftewel de familie van legionellabacteriën, wordt onderverdeeld in meer dan 48 soorten. Legionellabacteriën komen over het algemeen voor in waterige milieus en vochtige bodems. De optimale groeitemperatuur van legionellabacteriën is tussen 25 en 50 °C, temperaturen die ook te vinden zijn in drinkwaterinstallaties van gebouwen. Legionellabacteriën kunnen niet vermeerderen maar wel overleven bij temperaturen onder de 20 °C. Bij langdurige temperaturen boven de 50 °C sterven de bacteriën langzaam af. Bij temperaturen boven de 60 °C sterven de bacteriën sneller af. Vermeerdering treedt met name op in grote eencellige protozoa die slijmlaagjes of wel biofilms maken op oppervlakken die in contact met water staan. De protozoa voorzien de legionellabacterie van voedingsstoffen voor vermeerdering. Door de biofilm en de amoebe is de legionellabacterie beschermd tegen wisselende omstandigheden in het water, bijvoorbeeld grote temperatuurwisselingen. Slechte doorstroming en stagnatie van water kan bijdragen aan een snelle groei van biofilm.

Klimaatverandering en legionella.

Een wetenschappelijk rapport van het IPCC bevestigt dat het klimaat snel aan het veranderen is. Het is duidelijker geworden dat klimaatverandering leidt tot hogere temperaturen en meer extreem weer. Het RIVM waarschuwt dat klimaatverandering de volksgezondheid kan beïnvloeden. Sommige wateroverdraagbare ziekteverwekkers, zoals de legionellabacteriën die in ons drinkwater voorkomen, kunnen door hogere omgevingstemperaturen vermeerderen. De optimale groeitemperatuur van Legionella is tussen de 25 en 50 °C, een temperatuurbereik dat we in Nederland zo veel mogelijk proberen te vermijden in de drinkwaterinstallaties van onze gebouwen. Als legionellabacteriën via kleine waterdruppeltjes in de lucht komen (zoals bij het douchen) en ingeademd worden, dan kunnen ze longklachten veroorzaken. Drinkwaterbedrijven leggen leidingnetten zodanig aan dat het drinkwater koud wordt gehouden. De diepte waarop distributieleidingen nu liggen (rond 1 meter diepte) was tot nu toe voldoende voor een goede temperatuur van het drinkwater. Maar als de zomers warmer worden, dan wordt ook de bodem warmer en kan het drinkwater in het leidingnet opwarmen tot boven de 25˚C. Dit gebeurt vooral op locaties die altijd in de volle zon of onder asfalt liggen. In het huidige klimaat zijn dit soort temperatuuroverschrijdingen hooguit incidenteel, maar rond 2050 (of zelfs eerder) kan dit veranderen tot een aantal weken per jaar.

Voor de volksgezondheid is het dus van belang dat er gewerkt wordt aan het voorkomen van klimaatverandering en het verminderen van CO2-emissies, maar dat er daarnaast ook maatregelen worden getroffen om Legionella te bestrijden. Ongeveer een kwart van het finale energieverbruik in Nederland wordt gebruikt voor ruimteverwarming en tapwatervoorbereiding in de gebouwde omgeving. Bijna 85% van deze warmte is (2022) afkomstig van directe aardgasverbranding. In het Klimaatakkoord is afgesproken dat de gebouwde omgeving een CO2-reductie van 3,4 Mton moet behalen in 2030 ten opzichte van 1990. Dit komt neer op het verduurzamen van 1,5 miljoen bestaande woningen en 15% van alle utiliteitsgebouwen. Met gebouwen ‘verduurzamen’ wordt niet het volledig aardgasvrij maken van deze gebouwen bedoeld. Het is genoeg om deze doelstellingen te behalen als het equivalent van 1,5 miljoen volledig aardgasvrije woningen en 15% van volledig aardgasvrije utiliteitsgebouwen bereikt wordt. Pas in 2050 wil men aardgasvrij zijn. 

Met steeds beter geïsoleerde gebouwen neemt het energieverbruik door ruimteverwarming af. Daarom wordt het steeds belangrijker om die andere bron van energieverbruik beter in beeld te brengen: de bereiding van warmtapwater. Voor woningen bedraagt de productie van warmtapwater van oudsher gemiddeld 20% van de totale warmtevraag binnen een woning. Door verregaande isolatie en de steeds zachtere winters kan dit zelfs oplopen tot boven de 50%, afhankelijk van het aantal inwoners. In woningen is het douchegebruik de belangrijkste post in het warmtapwaterverbruik, met een aandeel van 82%. Sinds 2007 blijft het waterverbruik in Nederland voor douchen redelijk stabiel op ongeveer 50 liter per persoon per dag. Voor de utiliteitsbouwsector verschilt het energieverbruik voor warmtapwater per type gebouw. Veel utiliteitsgebouwen hebben over het algemeen een lage tapwatervraag maar voor sommige sectoren, waar eindgebruikers gebruik maken van douche- of badfaciliteiten, is warmtapwater een groot deel van het energieverbruik. Dit zijn bijvoorbeeld ziekenhuizen, hotels, sporthallen en zwembaden. Voor zowel woningen als de utiliteitsbouw geldt dat de impact van het verbeteren van de efficiëntie van tapwatersystemen op de totale energievraag voor warmte toeneemt, evenals de aandacht hiervoor.

Resent zijn er, naar aanleiding van kamervragen, onderzoeken gedaan en rapporten geschreven. 

De meest relevante adviezen uit deze rapporten zijn:

• Neem in de NEN 1006 op dat ook voor woninginstallaties de warmtapwatertemperatuur in het warmtapwatertoestel (voorraad- en doorstroomstoestellen) op alle plekken minimaal 60 °C moet zijn.
• Pas Tabel 4 in NEN 1006 over de wekelijkse hitteschokbehandeling voor collectieve drinkwaterinstallaties (al dan niet prioritair) aan. Neem daarnaast in NEN 1006 expliciet op dat vanwege legionellapreventie in alle plaatsen van het warmtapwatertoestel en de installatie tot aan het mengtoestel/tappunt continu een temperatuur van minimaal 60 °C moet worden bereikt.
• Laat de uitzonderingspositie van componenten in drinkwaterinstallaties met leidingvolumes kleiner dan één liter, zoals beschreven in bijlage 2 van de Regeling legionellapreventie, vervallen. De aansluitleiding van het warmtapwatertoestel zou niet als een risicofactor moeten worden gezien, mits sprake is van voldoende doorstroming. Tevens dient bij de monstername de eerste liter te worden bemonsterd, en niet weggespoeld zoals nu is voorgeschreven.
• Neem in de wetgeving op dat de biomassaproductiepotentie (BPP) van de toe te passen leidingmaterialen bij nieuwbouw en renovatie van drinkwaterinstallaties in prioritaire gebouwen niet boven de 400 pg ATP per cm2 mag zijn.
• Voer praktijkonderzoek uit naar de effectiviteit, neveneffecten en duurzaamheidsaspecten van legionellabeheerstechnieken, zoals filtratie, UV-C en koper-zilverionisatie. Het laatste onderzoek naar de diverse legionellabeheerstechnieken is uitgevoerd in 2012. Vanwege de voortschrijdende inzichten en de ervaringen die met de beheerstechnieken zijn opgedaan is besloten om opnieuw een dergelijk onderzoek te laten uitvoeren. Dit onderzoek zal in 2022 worden gestart.
• Pas Tabel IIId van bijlage 3 van de Drinkwaterregeling aan. Dit advies betreft de frequentie waarmee een aantal parameters moet worden gemeten per legionellabeheerstechniek.

 In de loop van 2022 zal een ontwerpwijziging van deze ministeriële regelingen voor inspraak worden gepubliceerd (internetconsultatie). Planning is dat de wijzigingen van het Drinkwaterbesluit, de Regeling legionellapreventie en de Drinkwaterregeling op 1 januari 2023 in werking zullen treden, binnen de in de Drinkwaterrichtlijn gestelde termijn.
De onderzoeken zullen in 2022 worden uitgevoerd en de Tweede Kamer zal uiterlijk eind 2022 worden geïnformeerd over de voortgang en resultaten van deze onderzoeken.